Op  zaterdag 4 mei 2013 werd een wandelvoorstelling in de  Folkingestraat  ‘Aan die komen’ gehouden. Een theatrale wandeling over de jeugd tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Onderstaand een wandeling door de Joodse Folkingestraat over dit stuk geschiedenis van de Joodse wijk in Groningen. (Update: in 2018 een wandeling nooit meer vergeten; klik hier)

Start: Folkingestraat 67 (hoek Zuiderdiep)
Hier loopt u de voormalige Groningse Jodenbuurt in. Deze buurt onstond in de jaren na de bouw van de eerste synagoge op deze plek in 1756 en werd begrensd door de Vismarkt, het Zuiderdiep, de Herestraat en de Munnekeholm.
Aan het Joodse leven in deze buurt, dat abrupt in 1943 eindigde met de deportaties, herinneren vijf kunstwerken.
Het eerste is een bronzen deur: Portaal. Een deurklink ontbreekt. Hierachter ligt symbolisch de geschiedenis van de Jodenbuurt verborgen, definitief afgesloten.

 

Het tweede kunstwerk begint hier ook: Galgal Hamazalot. Het bestaat uit bronzen maantjes midden op straat. Hier begint de maan als sikkel en halverwege de Folkingestraat is zij vol. Daarna neemt de maan weer af tot een sikkel. Symboliek: opkomst en ondergang van de Joodse gemeenschap. Ook is het een verwijzing naar de joodse jaartelling die gebaseerd is op de stand van de maan.

60 Synagoge. De Moorse stijl van het gebouw uit 1906 is herkenbaar aan de vele hoefijzer- of sleutelgatborgen. De twee bollen aan weerszijden van het grote bordes zijn in 2011 voorzien van een laagje bladgoud. De Hebreeuwse tekst boven de hoofdingang betekent ‘U bent gezegend bij het binnenkomen en bij het naar buiten gaan’.

Links naast de synagoge staat het Rabbinaatshuis (Nieuwstad 30). Gebouwd in 1890 en dus ouder dan de synagoge. Het werd gebruikt als badhuis, kantoor van de (opper)rabbijn en kantoor van de Joodse Gemeente.

 

Achter het grote raam op de eerste verdieping aan de Nieuwstad was de vergaderzaal van het opperrabbinaat. Beneden woonde de koster en badmeester. Het rituele bad (mikwe) bestaat niet meer. Het verdween onder beton toen zich in het gebouw na de oorlog een bordeel vestigde. In de top van de gevel aan de Nieuwstad zijn nog steeds de letters NIG te zien:
Nederland Israëlitisch Genootschap.

59 Hier werd de in haar tijd beroemde Joodse klassieke zangeres Julia Culp (1880-1970) geboren. Ze werd de Hollandse Nachtegaal genoemd. Geluidsopnames van haar zijn bewaard gebleven en te beluisteren op Youtube. Culp was bevriend met de dirigent Wilhelm Furtwängler. De componist Arnold Schönberg schreef werk voor haar. In de New Yorkse Carnegie Hall trad ze op voor de Amerikaanse president en in Berlijn voor de Duitse keizer. Haar hoogtijdagen waren van 1901 tot 1919.

52 Hier woonde de bekende Joodse bakkersfamilie Hildesheim. Dis is onderaan de gevel nog te zien aan de plaquette met de tekst ‘IPH Hildesheim, 1850’. De familie was afkomstig uit het Duitse Hildesheim. De meeste Groningse Joden voor WO II hadden hun wortels in Duistland en Oost-Europa: Ashkenazim. In 1942 werd de familie gedeporteerd. De woning werd toegewezen aan anderen.

 

51 In 1938 woonde hier de melkhandelaar Samuel Blok met zijn gezin. In de  bovenwoning woorde de beroemde violist Benne Behr. Behr was enige tijd begeleider van  de wereldberoemde Amsterdamse (later Amerkaanse) zanger Leo Fuld. Behr vormde een duo met Groningse Joodse violist Sem Nijveen. Samen speelden zij na WO II in het Metropole Orkest.

 

 

42 Hier woonde in WO II de Joodse slager Joel Gosler. Zijn slagerij aan de Ebbingestraat wrd door de bezetters gesloten. Gosler overleefde de oorlog maar kreeg na de bevrijding zijn zaak aan de Folkingestraat niet terug. Hij emigreerde naar de Verenigde Staten waar hij in 1993 op 90 jarige leeftijd stierf.

 

40 In 1938 woning en winkel van kleermaker en musicus David Maagdenburg. Na zijn dood in 1941 bleef zijn vrouw Frouwke er wonen, totdat zij op 81- jarige leeftijd door de bezetters uit haar huis werd gehaald.

 

 

 

39 Hier stond het huis van Leo Bohemen, werknemer van kledingfabriek Levie aan de W.A. Scholtenstraat. Hij was een bekend atleet en lid van de Joodse gymnastiekvereniging Ivria. Tijdens de bezetting werd hij bij de voordeur door een Duitse soldaat of een NSB-er doodgeschoten.

36 Voormale Joodse onderwijsinstelling Ets Haim (Hebreeuws voor Levensboom). Hier kreeg de Joodse jeugd les over de Joodse traditie en religie. Van de originele voorgevel en het oorspronkelijke interieur is niets meer over. De zijmuur is nog origineel.

 

-Loop nu de Folkingedwarsstraat in, schuin tegenover Ets Haim-

De functie van Joodse school werd in maart 1940 overgenomen door de jeugdsynagoge. Folkingedwarsstraat 16. Vanaf 1952 werd dit gebouw gebruikt als de synagoge van Groningen. Nu is er beneden een gymzaal en een vluchtelingenorganisatie.

 

Achter het gebouw (om de hoek, Schoolholm nr. 28) staat het voormalige Joodse bejaardentehuis Beth Zekeniem (‘huis voor ouderen’). Het was bij de opening in 1899 zeer modern en comfortabel, met veel licht en ruimte. Na de deportatie van de bewoners in 1943 sloot het definitief de deuren. Sommige bewoners werden door de bezetters met bed en al op transport gesteld. De Joodse gemeente verkocht het gebouw in 1956. Met de opbrengst werd een bejaardentehuis in Beth Jole (Israël) gesponsord.

-Loop terug naar de Folkingestraat en sla linksaf-

35 Voormalige kledingwinkel van Simon Bollegraaf en Grietje Bollegraaf-Levitus. Dochter Saartje woonde met haar echtgenoot Aron van Leeuwen bij het gezin in. Aron, Saartje én haar broers Levie, Abraham en Ruben sotnden officieel ingeschreven als ‘muzikant’. Met Koninginnedag en Bommen Berend (Gronings Ontzet) speelden ze samen in een straatorkest. Hiervan is aan het eind van deze wandeling een oude foto te zien (nr.12).

29a Gedurende enige jaren de woning van de familie Zimet. De familie was Duitsland voor de nazi’s ontvlucht. Minna Zimet overleefde de concentratie kampen Bergen Belsen en Theresienstadt en keerde na de bevrijding terug. Helaas was de woning toegewezen aan een ander gezin.

 

23 Winkel van de Joodse paardenslager De Swaan. Paardenvlees is niet kosjer. Toch liet het rabbinaat dit oogluikend toe.

De herinnering aan deze slagerij wordt levend gehouden door het kunstwerk Het Voorgesneden Paradepaard, links naast de gevel. Het stelt de  het achterdeel van een paard voor, ingedeeld in de verschillende vleessoorten. Recht van de gevel  is een gangetje te zien dat uitgesleten is door de vele paarden die hier (nog even levend..) doorheen gedreven werden.

 

 

21 In 1938 de sigarenwinkel van Leonard Barnstijn. Nu is het de Marokaanse winkel Le Souk. De huidige eigenaar voorzag de gevel van een oriëntaalse boog. Opmerkelijk is dat ook de synagoge gesierd wordt door een dergelijke oriëntaalse bogen.

 

19 Ooit de winkel van slager Abraham Levie Wolff. Hij kwam uit het Duitse Aurich en was getrouwd met Frieda Hess uit Weener (Ostfriesland). Voor WO II bestond intensief sociaal verkeer tussen Joden uit Groningen en het aangrenzende Ostfreisland.

19a Voormalige woning van huisarts Elie Areon Cohen. Hij overleefde Auschwitz en werd na de oorlog kinderarts vanwege zijn ervaringen met getraumatiseerde kinderen in de oorlog. Hij schreef een proefschrift onder de titel Het Duitse concentratiekamp.

 

 

16 Hier was de kosjere slager Isaac Nieweg gevestigd. Zijn naam staat op het tegeltableau. Aan het plafond van de winkel hangen nog steeds de vleeshaken waaraan Nieweg de geslachte beesten hing. Nieweg werd ’s morgens steeds ‘vriendelijk’ begroet door zijn overbuurman slager Mozes Nijveen met de vraag: ‘Zo, ben je nog steeds nie weg?’ Nieweg en zijn gezin overleefden de oorlog door in 1940 te vluchten naar de Verenigde Staten.

 

 

12 In het portiek hangt een titelloos kunstwerk met een oude foto. Op de foto zijn de broers Bollegraaf te zien (zie nr. 35). Het symbolyseert de integratie van de Joodse gemeenschap in de Groninger samenleving. Het feestelijke karakter van de foto steekt schril af tegen het volgende kunstwerk.

 

11 en 9 In het  steegje tussen deze panden is hoog boven in de rechtermuur het kunstwerk Ook Hier uitgehakt. Het bestaat uit het woord ‘weggehaald’, dat verwijst naar de deportaties tijdens de WO II. De Joden zijn destijds letterlijk weggehaald uit hun huizen, nat als deze letters.

 

 

(Bron: Mzzl)