Nabij fietsknooppunt 60 komen we aan in Fransum (Gronings: Fraansum). Het is een oud kerkdorpje in de provincie Groningen. Het dorp Fransum bestaat uit een romaanse kerk, een boerderij en een woonhuis.
Vanaf Den Ham loopt een smalle weg naar de wierde, waarvan het laatste gedeelte onverhard.
Over de wierde loopt van noord naar zuid een oude dodenweg.. Vanuit Fransum liepen vroeger kerkpaden naar Aduard, Altenaauw, Beswerd en Den Ham. Veel van deze paden zijn later verdwenen, maar een aantal zijn hersteld als fietspad. Even zuidelijker van de wierde heeft een boer zijn eigen kerkje gebouwd, het kerkje van Harkema.
Geschiedenis
Volgens Wobbe de Vries is de naam Fransum waarschijnlijk afgeleid van Frankhem en verbasterd tot Frankshem. Hij vergelijkt het met Saaksum en Enlum en stelt dat er tijdens de grote volksverhuizingen waarschijnlijk ‘vreemden’ zijn meegekomen: Fransum zou dan slaan op de Franken, Engelum op de Angelen en Saaksum op de Saksen. Volgens Karstkarel betekent Fransum echter ‘heem van Frank’.
Fransum ligt op het voormalige schiereiland Middag in het Westerkwartier op een wierde van ongeveer 3,4 meter boven NAP. Rondom de wierde ligt een restant van de oude ringsloot. De wierde is zowel op de IJzertijd/Romeinse periode als op de Middeleeuwen (5e tot 8e eeuw) gedateerd. Bij opgravingen ter voorbereiding op de restauratie van de kerk in 1948 werden graven van voor de 13e eeuw aangetroffen. In de jaren 1970 werden er inheems Romeinse en middeleeuwse scherven aangetroffen in de bodem.
De kerk dateert uit het begin van de 13e eeuw. Bij het bodemonderzoek in 1948 werd vastgesteld dat de kerk geen voorgangers heeft gehad. Het kerkje bevat de oudste bakstenen preekstoel van Nederland, die dateert uit de 14e of 15e eeuw. In 1995 werd de preekstoel wit gekalkt.
Fransum lag tussen de landerijen van het klooster van Aduard en was waarschijnlijk volledig afhankelijk van dit klooster. Het kon zich daardoor niet ontwikkelen tot een dorp. Ook na de reductie, toen de kloosterlanderijen in handen van de provincie kwamen, gebeurde dit niet doordat het dorp Aduard deze functie op zich nam en niet het afgelegen Fransum. De kerk werd toen een ‘provinciale kerk’, wat wil zeggen dat de provincie Groningen de zorg voor de kerk op zich nam. Het kerspel van de kerk omvatte in de middeleeuwen ook het dorpje Den Ham, maar in 1555 splitste de Den Ham zich af van Fransum. Na de reductie werd Fransum eerst in 1606 gecombineerd met de kerk van Feerwerd, vervolgens met Aduard. In 1611 werd de kerk weer gecombineerd met Den Ham, wat tot heden zo gebleven is. Fransum had vroeger ook een school, die echter in 1618 werd samengevoegd met (en overgebracht naar) die van Den Ham.
Rond 1843 stonden er in het hele kerspel 29 huizen, waar ongeveer 170 mensen woonden. Twee huizen hiervan stonden (en staan) op de wierde, waar toen ongeveer 20 mensen woonden. In 1909 verlieten de laatste kerkgangers het kerkgebouw van Fransum en werd de gemeente Den Ham-Fransum voortgezet vanuit Den Ham. De kerk verviel toen snel en raakte overgroeid met hedera. In 1916 verzocht de provincie Groningen het Rijk om geld voor restauratie, maar door de Eerste Wereldoorlog was dit toen niet mogelijk. In de eerste helft van de jaren 1930 lobbyde de vereniging ‘Het Openlucht-Museum’ ervoor om de kerk af te breken en weer op te bouwen in het openluchtmuseum in Arnhem. Vanwege de hoge kosten van het vervoer in de crisisjaren werd uiteindelijk alleen het klankbord van de preekstoel overgebracht naar het museum. Het kerkje bleef dus in Fransum, maar geld voor de restauratie kwam pas na de Tweede Wereldoorlog. In 1949 werd de kerk hersteld. In 1953 trok het hervormde bezinningscentrum van dominee Everard Jean Francois Smits in het pand om er 2 of 3 maal per zomer bijeen te komen. Omdat het pad naar de kerk echter verwerd tot een modderpad en de toenmalige gemeente Aduard weigerde om geld voor herstel van het pad beschikbaar te stellen, besloot het bezinningscentrum uiteindelijk in 1965 om naar de kerk van Aduard te verkassen. In zijn laatste preek in Fransum in 1965 sprak Smits over de ‘doodse verlatenheid’ die nu op Fransum zou neerdalen. In 1971 trok de afdeling Groningen van de Vereniging voor Huismuziek in het pand, die de Stichting Vroedschap oprichtte met help van inwoners van Haren, Eelde, Paterswolde, Groningen en Zuidhorn. Deze stichting maakt zich sindsdien sterk voor behoud van het kerkje. In 1979 werd de kerk door de rijksmonumentendienst overgedragen aan de Stichting Oude Groninger Kerken.
Bron: Wikipedia