In het provinciehuis hangen drie waardevolle werken van Hermannus Collenius (1650-1723), een bekende Groninger schilder in de zeventiende eeuw. Deze historiestukken zijn allegorieën op ‘Religie en Vrijheid’, de ‘Gerechtigheid’ en het ‘Goede Beheer’. In dit verhaal staat de allegorie op ‘Religie en Vrijheid’ centraal.
‘Religie en Vrijheid’
Het opvallendste kunstwerk in de Statenzaal van het provinciehuis is het schilderij ‘Religie en Vrijheid’. In 1686 spraken de Staten van Stad en Lande over het bestellen van een schilderij met dit onderwerp.
Ze gaven Collenius opdracht tot ‘een seer goede schilderie, uijtbeeldende de Religie en Vrijheijt’. Hiermee wilden ze uiting geven aan het belang dat zij hechtten aan de vrijheid van godsdienst. Toen de Franse koning in 1685 het Edict van Nantes herriep, vluchtten vele protestante Hugenoten naar Nederland en naar Groningen. Ook waren er rooms-katholieke, doopsgezinde, lutherse en joodse gemeenten in de provincie Groningen. Herman Collenius ontving 450 gulden voor deze opdracht. Het is niet duidelijk waarom het schilderij pas in 1712 werd afgeleverd.
‘Phrygische muts’
Middelpunt van de voorstelling zijn twee vrouwen. De ene zit en heft met haar linkerhand een Phrygische muts omhoog. Haar rechterarm ligt om de schouder van de naast haar knielende tweede vrouw die een bundel pijlen in de handen draagt. Samen verbeelden zij de Vrijheid en de Eendracht, Libertas en Concordia. Rechts staat Hercules, gekleed in een leeuwenhuid. Hij symboliseert de fysieke kracht. Achter hem staat Minerva, die de wijsheid verbeeldt. Zij is met een helm, speer en schild afgebeeld. Hercules heft zijn knots omhoog om de twee voor hem liggende figuren te treffen. De ene figuur is de Opstandigheid of de Ondeugd, een achteroverliggende, geblinddoekte man met een gebroken zwaard in de rechterhand en een uitgedoofde fakkel in de linkerhand. De andere figuur is Fraus, het bedrog, een op handen en knieën zittende vrouw met een masker naast zich. Zij toont haar ware gezicht, omdat haar masker is afgevallen. Links staat achter een met een oosters kleed bedekte tafel een vrouw met een sluier om het hoofd, belicht door een achter een draperie verscholen lichtbron in de linkerbovenhoek. Zij wijst op een opengeslagen bijbel die op de tafel staat en vastgehouden wordt door twee vrouwen die zich achter de tafel bevinden. In de bijbel zijn onder andere de woorden Testament en Jesu Christi te lezen. Deze vrouw met sluier verbeeldt Religio, de ware godsdienst. De twee vrouwen achter de tafel worden gekenmerkt als de deugden geloof, met een kruisje in de hand en hoop met een anker over de schouder. Voor de tafel zit liefde in de gedaante van een vrouw met twee kleine kinderen op haar schoot. Rechts op de achtergrond is onder een boog een doorkijkje op het toenmalige provinciehuis en de Martinitoren in Groningen. Links zijn draperieën te zien.
Waarborg taakopvatting provinciaal bestuur
De diepere betekenis van het schilderij ging voorbij aan de ‘gewone man’, zoals de marktkooplui en de handwerkslieden. Alleen de elite begreep de allegorie en de moraal van het kunstwerk. Zij kenden de verhalen uit de Griekse of Romeinse mythologie. In het provinciehuis was deze allegorie een aanwijzing voor de taakopvatting van het provinciaal bestuur. De figuren op het schilderij hielden de bestuurders als het ware een spiegel voor. De verschillende personen verbeeldden (on)deugden of eigenschappen en vertelden samen wat er nodig was voor een goed bestuurde provincie. Collenius gebruikte meerdere keren dezelfde goden, helden of allegorische figuren. Zoals bijvoorbeeld Hercules die de overheidsmacht verbeeldt en alles bestrijdt wat slecht is, in de vorm van een man die op de grond ligt. Minerva, symbool voor geestelijke wijsheid, houdt zich vaak bezig met de ontmaskering van Fraus, een oude vrouw die het bedrog belichaamt. Voor de bezoekers van het provinciehuis was het een waarborg van de taakopvatting van het bestuur.
Geheim
Het schilderij ‘Religie en Vrijheid’ heeft een geheim dat niet iedereen direct ziet. Bij de restauratie van het kunstwerk in 1998 kwam ineens het wapen van Stad en Ommelanden weer tevoorschijn. Het was er aanvankelijk door Collenius opgeschilderd toen hij het werk in 1712 afleverde. Het is waarschijnlijk in de Bataafse tijd (1795-1813) overgeschilderd. Stad en Lande bestond niet meer, omdat Napoleon bestuurlijke reorganisaties had doorgevoerd.
Bron: Provinicie Groningen