Ben je in Veenhuizen dat ervaar je dit als iets bijzonders. Een plek in Drenthe met statige lanen en prachtige Koloniehuizen met opschriften. In 1818 richtte Johannes van den Bosch de Maatschappij van Weldadigheid op. Arme gezinnen, bedelaars en zwervers uit tientallen grotere plaatsen konden werken in één van de Koloniën van Weldadigheid. Ze kregen een eigen woning en een stukje grond om te bewerken. Een hard bestaan waar door middel van arbeid en scholing discipline bijgebracht werd, zodat na verloop van tijd ze in hun eigen onderhoud konden voorzien. Met de intrede van de verzorgingsstaat was het systeem van landbouwkoloniën niet langer nodig en werden de gestichten na 1953 geleidelijk in gebruik genomen als gevangenissen. (alle foto’s Veenhuizen: klik hier)
Veenhuizen vormde oorspronkelijk een veenontginningsdorp dat reeds wordt genoemd in 1381 als Veenhuysen. In 1823 veranderde het aanzien van het dorp volledig toen er drie grote gestichten voor bedelaars, landlopers en wezen werden gebouwd. In de jaren zeventig van de twintigste eeuw werden Norgerhaven en Esserheem omgebouwd tot bewaarplaats voor zwaargestraften.
Gevangenismuseum
Een bezoek aan het Nationaal Gevangenismuseum is een aanrader. Hier krijg je een indruk hoe misdadigers werden gestraft en op welke wijze dit door de eeuwen heen flink is veranderd. Hier treffen we nog een pijnbank aan en zelfs een radbraakkruis. Een brute manier hoe vroeger gestraft werd.
Woningen
Generaal van de Boschweg 6 – Ruimzicht (woning adjunct-directeur van landbouw)
Woonhuis voor de adjunct-directeur van landbouw naar ontwerp van W.C. Metzelaar. De naam ‘Ruimzicht’ is symmetrisch in de voorgevel geplaatst. Het pand is evenwijdig aan de weg gelegen, sober en functioneel vormgegeven woonhuis. Vrijstaand met verdieping, gepleisterde gevelopbouw met gemetselde plint en banden, gedekt door een zadeldak met pannen. Schoorstenen in achterste dakschild; windveren, eenvoudig geprofileerde goot. Symmetrische opbouw met licht betoogde 6- Duits schuiframen en geblokte hanenkammen, natuurstenen vensterbanken met daaronder gemetselde blokken. Gepaneelde deur met 2-ruits bovenlicht. Kleinere vensters in topgevel.
Generaal van de Boschweg 8 – Arbeid is Zegen
Hier zijn twee woningen gebouwd in 1908 in opdracht van het Ministerie van Justitie en naar ontwerp van W.C. Metzelaar. De naam ‘Arbeid en Zegen’ is symmetrisch geplaatst in de voorgevel. Het pand is evenwijdig aan de weg gelegen, sober en functioneel gebouwd dubbel woonhuis met verdieping en aangebouwd toegangsportaal, opgetrokken uit baksteen en gedekt door aan een zijde doorgetrokken zadeldak met pannen en windveren. Schoorsteen in het voorste dakschild; eenvoudig geprofileerde goot, staafankers. De gevels zijn symmetrisch ingedeeld door licht getoogde vensters met luiken, hardstenen vesterbanken en oorspronkelijk 12-ruits schuiframen en paarsgewijs geplaatste vierpits steekramen. Portaal onder lessenaarsdak; opgeklapte deur met lichtgetoogd tweeruits bovenlicht en zesrits schuifraam.
Generaal van de Boschweg 11 – Orde en Tucht
Blok van twee woningen gebouwd in 1908 in opdracht van het Ministerie van Justitie naar ontwerp W.C. Metzelaar. De naam ‘Orde en Tucht’ is symmetrisch in de voorgevel geplaatst. Een sober en functioneel gebouwd dubbel woonhuis met verdieping en aangebouwd toegangsportaal, opgetrokken uit baksteen en gedekt door een aan een zijde doorgetrokken zadeldak met pannen en windveren. Schoorsteen in de voorste dakschild; eenvoudig geprofileerde goot, staafankers. De gevels zijn symmetrisch ingedeeld door licht getoogde vensters met luiken, hardstenen vensterbanken en oorspronkelijk 12-ruits schuiframen en paarsgewijs geplaatste 4-ruits steekramen. Portaal onder lessenaardak; opgeklapte deur met lichtgetoogd 2-ruits bovenlicht en 6-ruits schuifraam.
Generaal van de Boschweg 12 – Kennis is Macht
Ook hier zijn twee woningen gebouwd in 1908 in opdracht van het Ministerie van Justitie en naar ontwerp van W.C. Metzelaar. De naam ‘Kennis is Macht’ is symmetrisch geplaatst in de voorgevel.
Het pand is evenwijdig aan de weg gelegen, sober en functioneel gebouwd dubbel woonhuis met verdieping en aangebouwd toegangsportaal, opgetrokken uit baksteen en gedekt door aan een zijde doorgetrokken zadeldak met pannen en windveren. Schoorsteen in het voorste dakschild; eenvoudig geprofileerde goot, staafankers. De gevels zijn symmetrisch ingedeeld door licht getoogde vensters met luiken, hardstenen vesterbanken en oorspronkelijk 12-ruits schuiframen en paarsgewijs geplaatste vierpits steekramen. Portaal onder lessenaarsdak; opgeklapte deur met lichtgetoogd tweeruits bovenlicht en zesruits schuifraam.
Generaal van de Boschweg 38 – Leerling door Voorbeeld (woonhuis hoofd der school)
Woonhuis gebouwd in 1909 voor het hoofd der school, in opdracht van het Ministerie van Justitie naar ontwerp van W.C. Metzelaar. De naam ‘Leerling door Voorbeeld’ is asymmetrisch in voorgevel geplaatst. Een in sobere en functionele stijl uitgevoerd woonhuis. Opgetrokken uit baksteen en gedekt door een aan een zijde doorgetrokken zadeldak met pannen en windveren. Een schoorsteen in voorste dakschild; eenvoudig geprofileerde goot; staafankers. De gevelindeling wordt bepaald door licht getoogde 6-ruits schuiframen met luiken, 4-ruits steekramen op de verdeiping; hardstenen vensterbanken. De voorgevel springt aan de linkerzijde even in. Portaal onder lessenaardak; opgeklapte deur met licht getoogde 2-ruits bovenlicht. De zuidelijke zijgevel heeft enkele kleine ramen.
Generaal van de Boschweg 50 – Vooruit (woningen bakkersbaas/-opzichter en onderdirecteur landbouw)
Blok van twee woningen gebouwd in 1889 in opdracht van het Ministerie van Justitie voor de bakkersbaas/opzichter en de onderdirecteur van de landbouw naar ontwerp van W.C. Metzelaar. De naam ‘Vooruit’ is symmetrisch geplaatst in de voorgevel.
Een uit baksteen opgetrokken woonhuis en gedekt door een aan een zijde doorgetrokken zadeldak met pannen; windveren; eenvoudig geprofileerde goot. De zuidelijke zijgevel en de noordelijke hoeken zijn voorzen van blokbepleistering; staafankers. De gevels zijn symmetrisch ingedeeld door licht getoogde vensters met luiken, hardstenen vensterbanken en oorspronkelijk 12-ruits schuiframen en paarsgewijs geplaatste 4-ruits steekramen.
Hoofdweg – Voormalige directiehotel – Bouw & Bind
Aan de Hoofdweg staat het voormalige directiehotel Exelcior, ook wel De Villa genoemd. Dit gebouw was bestemd voor bezoekende ambtenaren van het Ministerie van Justitie. In die tijd was het ondoenlijk om een reis uit Den Haag in één dag te maken. Het hotel met huismeesterwoning verrees in 1901 naar ontwerp van W.C. Metzelaar als een wit gepleisterd pand met neorenaissance-detaillering in schoon metselwerk.
Studenten van Design Academy Eindhoven hebben het pand de naam Bouw & Bind gegeven, een verwijzing naar hun plannen en ambitie. Het pand fungeert als uitvalbasis, studieplek, expositieruimte en verblijf voor verschillende groepen studenten.
Meidoornlaan 31 – Verdraagzaamheid
Blok van twee woningen in opdracht van het Ministerie van Justitie. Gebouwd in 1909 naar ontwerp van W.C. Metzelaar
Meidoornlaan 47 – Hou en Trouw
Blok van twee woningen waarvan de linker volgens type V en de rechter volgens type IV is gebouwd in opdracht van het Ministerie van Justitie en naar ontwerp van W.C. Metzelaar. Het gebouw met midden in de voorgevel de naam ‘Hou en Trouw’, welke in 1897 is gebouwd.
Begraafplaats Het vierde gesticht
De begraafplaats bevindt zich zo’n twee kilometer buiten Veenhuizen op een wat hoger gelegen terrein vanwege het grondwaterpeil. Op de begraafplaats zijn verschillende vakken met overledenen te vinden. De verpleegden werden gescheiden van de ambtenaren. Ook protestanten en rooms-katholieken werden apart begraven.
Tekst gaat door onder de galery:
Ook treffen we een vak aan ingericht voor gestorven Belgische vluchtelingen die naar Nederland kwamen tijdens de Eerste Wereldoorlog. Geestelijken werden in tegenovergestelde richting begraven, immers zij geloven in de wederopstanding van het leven. In totaal liggen er in het vierde gesticht zo’n 16.000 begraven, waarvan zo’n 1500 wezen, vondelingen en verlaten kinderen. De oude graven worden onderhouden door vrijwilligers.
Bron: Rijksmonumenten – Wikipedia