Er zijn altijd speciale momenten die leiden tot gedachten naar een nieuw onderwerp. Vaak overkomt mij het tijdens een van onze vele en vooral fijne fietstochten die we maken, of tijdens een moment dat we de fiets op slot zetten en ergens gaan eten of een versnapering tot ons nemen. In de langdurige pandemie vanaf februari 2020 tot medio maart 2022 waren onze bezoeken aan de lokale horeca sporadisch te noemen, mede vanwege de langdurige sluitingen.
Het lukte ons onder meer, in een tussenliggende periode dat de horeca deels open was, een keer te gaan eten bij ‘Bij Buurman’ op de Kraneweg in Groningen. Het was een warme middag in 2021 waarbij ik koos voor een verfrissend biertje bij de daar altijd speciaal in de steenoven gebakken pizza’s. Kijkend op de lijst viel mijn oog op ‘Boris’ een wel heel oosters klinkende naam voor een biertje. Het bleek te gaan om een Russian Stout, gebrouwen met speciale kruiden en met het gebruik van bloedsinasappels.
Een perfecte keuze en het smaakte naar meer. De filialen van het Jumboconcern in Groningen stond destijds garant voor een prachtige samenstelling van speciaal bieren, waarbij ook bepaalde soorten uit de Bax Brouwerij, die gevestigd is aan de Friessestraatweg, te koop waren. Maar helaas, geen enkele Boris te vinden. De oplossing leek dé speciaalzaak te zijn in de Grote Kromme Elleboog in Groningen, de firma Van Erp. Echter ook daar viste ik achter het net. Er was een aantal soorten van de Bax producten maar geen Russische Stout.
Het deed me wel denken aan de enorme keuze, die er heden ten dage is als het gaat om speciaal bieren. In de regionale kranten kun je met bepaalde regelmaat lezen over andermaal een nieuwe brouwerij, waar men een gat in de biermarkt denkt te hebben gevonden. Zelf heb ik, samen met voormalig collega Han Nakken, de toenmalige Stadsbrouwer Nico Derks en een aantal studenten Orthopedagogiek Rijksuniversiteit Groningen, aan de wieg gestaan van het brouwen van een stevig Orthobier in 1994. Dat gebeurde in de Stadsbrouwerij St. Martinus aan de Oude Kijk in ’t Jatstraat in Groningen, precies tegenover de Broerplein waar het Academiegebouw van de universiteit is gevestigd.
Het was een aantal plezierige avonden dat Nico ons toegang verleende tot de Brouwerij en op uitstekende, vriendelijke als ook professionele wijze het brouwproces begeleidde van het Orthobier, dat werd gebrouwen ter gelegenheid van het 25-jarig bestaan van onze afdeling Orthopedagogiek van de Rijksuniversiteit. Zowel op het vat als gebotteld werden er 200 liter van het stevige bier aan de man/vrouw gebracht en geproost met elkaar.
Wat de meeste inwoners van Groningen niet weten is dat momenteel liefst 16 brouwerijen in de Martinistad Groningen zijn gehuisvest. In sommige brouwerijen kun je een rondleiding krijgen inclusief een proeverij. Er is een redelijk aantal terug te vinden aan de randen van de binnenstad of niet al te ver daarvan verwijderd. Andere brouwerijen hebben een onderkomen gevonden op een van de industrieterreinen, wat niet zo snel uitnodigt tot een bezoekje.
Maar het aantal van 16 is zeer weinig vergeleken bij het aantal brouwerijen dat na de reductie van Groningen van 22 juli 1594 in de Martinistad actief was, namelijk 80 stuks. Het valt terug te lezen in de Groninger Encyclopedie van K. ter Laan, deel 1 uit 1952. Met reductie werd bedoeld dat de stad Groningen capituleerde voor het leger van Prins Maurits van Nassau, de latere Prins van Oranje en zijn medestrijder Willem Lodewijk van Nassau-Dillenburg, wat tevens het einde betekende van de Spaanse overheersing. De Ommelanden werden vanaf de overgave in principe tot het grondgebied van Groningen gevoegd.
Vanaf dat moment mocht in de stadsgebieden alleen Gronings bier worden verkocht. De in de stadsgebieden aanwezig vaten met zogenaamd vreemd bier dienden te worden ingeleverd bij de ‘Schutten’ om leeg te worden gestoken. Niet bekend is of al slurpend door de ‘Schutten’ nog is genoten van het vreemde bier. In het jaar van verschijnen van de Groninger Encyclopedie was er slechts één brouwerij nog actief en wel Keizer Barbarossa.
De N.V. Verenigde Bierbrouwerijen Groningen, Keizer Barbarossa, kwam tot stand door de fusie van twee brouwerijen, namelijk Fa. W. Keizer en Co en de N.V. Brouwerij Barbarossa, destijds gevestigd in Helpman. De eerst genoemde was gevestigd aan Hoger der Aa en kreeg in 1906 een nieuw onderkomen, en wel in Helpman. Reeds in 1770 werd de grondlegging van deze onderneming tot stand gebracht. De onderneming produceerde bier voor het binnenland en voor de export. Opmerkelijk was in 1952 dat Barbarossa de enige brouwerij was in de drie noordelijke provincies. Men sloot in 1965 haar poorten.
Als je in een bierspeciaalzaak binnenloopt vind je allerlei bieren waarbij vooral nieuwe receptuur door de brouwers is gebruikt. Een kleiner percentage betreft de bieren die een, al decennia dan wel eeuwen oud, receptuur hebben. Als het gaat om Groninger bieren dan is vooral het Kluun bier van vroeger een van de bekendste bieren die in de Stad werden gebrouwen. In het Groninger Museum is een staf aanwezig van het Groninger Tappersgilde uit 1697. Op deze zilveren staf is de volgende tekst aangebracht:
De kluyn verheugt den man
En maekt soldaten sterck
Maeckt vree daer quaestie is
En geeft den vijand werck.
Trouwens een verbod op bier uit andere streken destijds was niet gekoppeld aan een verbod op gebruik van grondstoffen van elders. Zo werden gerst, haver en tarwe ook van buiten de provincie gehaald. Het benodigde water voor het bouwproces werd uit de Drentsche A gehaald en derhalve was in vroege tijden een behoorlijk aantal brouwerijen gevestigd aan en rond de Hoge- en Lager de A. Het meest bekende was wel de brouwerij ‘De Sleutel’, aan de Noorderhaven 72, waar nog steeds een uitspatting is gevestigd. De brouwerij was gevestigd in een pand dat werd gebouwd in de zestiende eeuw, waarbij het pakhuis aan de achterzijde was gebouwd en dus in de Vishoek stond. In het begin van de negentiende eeuw werd er voor het laatst bier gebrouwen en werd de naam ‘De Sleutel’ voor het eerst gebruikt toen de panden werden ingezet als graanopslag. Voorheen had men het over ‘de Groote Sleutel’ en de ‘Kleine Sleutel’.
Op de hoek van het pand is een biervat aangebracht, inclusief een sleutel, dat doet herinneren aan de brouwactiviteiten van lang geleden. Het pand kwam in de jaren zeventig van de vorige eeuw in handen van de alom bekende Kastelein Koos Huizenga, die van plan was de vroegere brouwerij weer tot leven te brengen. Voorafgaande aan de verbouwingen maakte hij een nauwkeurige beschrijving van speciaal ontdekte sporen. Zo stelde hij dat in de kelder sporen wezen op het vroeger gebruik van de ruimte als Rooms Katholieke Kerk.
Boven drie nissen waren in reliëf de letters ‘IHS’ aangebracht, dat in feite stond voor het Griekse ‘Jezus’. Er werd vanuit gegaan dat de kelder tijdens de Reformatie periode dienst had gedaan als schuilkelder. De kelder, die via een luik aan de voorkant aan de Noorderhaven toegankelijk is, werd later gebruikt als opslagruimte door de brouwers, de eerder genoemde graanhandel, een bloemenhandelaar met de naam Colijn en nog weer later ingericht als beatkelder.
De Sleutel, dat ook de Sociëteit de Sleutel door sommigen wordt genoemd, is al weer vele jaren in andere handen. Men is beperkt open maar heeft ook een aantal specialiteiten in de programmering. Bier wordt er wel geschonken, maar al lang niet meer gebrouwen. Wel is er in de oude kelder mogelijkheid voor een bierproeverij.
En wie meer wenst te weten adviseer ik de volgende internetsite te raadplegen: https://poparchiefgroningen.nl klik hier
Bronnen:
Groninger Encyclopedie, deel 1 A-M, Groningen, Drukkerij-Uitgeverij Spiering 1954.
Bierbrouwen in Groningen in Groningen Toen Uitgave 1980.
Hoger der A, Hofman Beno en Otten, Kirsten. In Boekvorm Uitgevers, 2018.
Nieuwsblad van het Noorden, maart 1980.
Fotografie: Jana Knot – Dickscheit