Op 5 december wordt weer het Sinterklaasfeest gevierd. Het feest heeft een ontstaansgeschiedenis. In feite vieren we het feest van de heilige Nicolaas van Myra
Levensloop
Nicolaas werd in Myra in Turkije geboren omstreeks 280. Aan de kleine Nicolaas worden al vanaf de geboorte wonderen toegekend. Zo kon hij al direct na de geboorte rechtop in zijn badje staan, de handen ten hemel geheven, alsof hij God dankte voor dit mirakel, en wou hij op de vastendagen, woensdag en vrijdag, niet van zijn moeders borst drinken. Verder wist hij op vroege leeftijd al de namen van de hemellichamen uit zijn hoofd, hij was een geleerd persoon.
Hij werd door zijn oom, die bisschop van Myra was op zijn negentiende tot priester gewijd en als abt in het klooster van Sion nabij Myra geplaatst. Toen zijn ouders aan de pest stierven, erfde hij hun vermogen, hetgeen aanzienlijk was. Hij verdeelde dit onder de armen.
Toen zijn oom een reis zou gaan maken naar Jeruzalem, werd de jonge Nicolaas benoemd tot diens gevolmachtigde in zijn klooster Nieuw Sion. Volgens de overlevering bestuurde hij het klooster zó goed dat het leek alsof de bisschop zelf aanwezig was. Nicolaas overleed omstreeks 340 in Myra.
Klap voor Arius
Nicolaas nam deel aan het eerste Concilie van Nicea in 325. Dit concilie was bijeengeroepen door keizer Constantijn, omdat er een theologisch geschilpunt ontstaan was over de persoon van Jezus. Arius beweerde dat Jezus gewoon mens was en als zoon door god aangenomen was. Omdat dit twistpunt zo hoog opliep dat een scheuring dreigde en zo de eenheid in het Romeinse Rijk dreigde te verstoren, riep keizer Constantijn een vergadering van bisschoppen bijeen om hierover een besluit te nemen. Nicolaas was volgens de legende een van de aanwezigen.
Tijdens het Concilie, voorgezeten door de keizer, kreeg Arius de gelegenheid zijn stellingen uiteen te zetten. Alle bisschoppen luisterden stilzwijgend naar zijn betoog. Nicolaas echter kon de volgens hem ketterse taal niet langer aanhoren. Hij stond op en gaf Arius een kaakslag. Dit bracht grote opschudding teweeg in de vergadering. De aanhangers van Arius vroegen de keizer om strenge maatregelen. Wie iemand anders in aanwezigheid van de keizer het spreken belette moest gestraft worden. Zij vroegen dat de hand waarmee Nicolaas de klap had toegediend, zou worden afgehakt. Ook Arius zelf drong erop aan dat Nicolaas niet ongestraft zou blijven.
De keizer antwoordde dat de wet inderdaad verbiedt dat iemand, in aanwezigheid van de keizer, geweld gebruikt tegen iemand anders. Hij wou echter zelf geen straf uitspreken, maar liet dit over aan de vergadering.
De bisschoppen kwamen tot het besluit dat Nicolaas het bij het verkeerde eind had. Ze stelden de keizer voor hem zijn mijter en pallium (een witte wollen band met zes zwarte zijden kruisjes, die wordt gedragen als een ring om het bovenlijf met afhangende einden over de borst en de rug) te ontnemen en hem gevangen te zetten. Ook moest zijn baard worden afgeknipt, wat een bijzonder zware vernedering was.
De keizer stemde met dit voorstel in. Nicolaas werd opgesloten en na het Concilie zou de zaak ten gronde worden behandeld. In zijn kale cel werd Nicolaas aan handen en voeten geketend.
Goddelijke tussenkomst
Tijdens de nacht verschenen Jezus en Maria in de cel van Nicolaas. Christus vroeg hem: ‘Nicolaas, waarom zijt ge gevangen genomen?’ Hij antwoordde: ‘Omdat ik u liefheb’. Christus en zijn Moeder verlosten hem van zijn boeien. Jezus reikte hem een Evangelieboek aan en Maria bracht hem zijn bisschoppelijke gewaden.
De volgende morgen waren de bewakers ten zeerste verbaasd toen zij een kijkje kwamen nemen in Nicolaas’ cel. De bisschop zat in zijn ambtsgewaad te lezen in de Heilige Schrift. Dit werd onmiddellijk gemeld aan de keizer, die opdracht gaf Nicolaas op staande voet te bevrijden en bij hem te brengen.
Keizer Constantijn vroeg Nicolaas om vergeving. Het Concilie verwierp de leer van Arius en schaarde zich achter de opvattingen van Nicolaas.
Groeiende verering
De aanbidding van Nicolaas begon pas tweehonderd jaar later doordat keizer Justinianus een kerk wijdde aan Nicolaas. De adoratie verspreidde zich via Griekenland naar de Slavische gebiedsdelen. In de byzantijnse gebieden werd Nicolaas een van de bekendste heiligen. Hij kwam in verering vlak na Maria. Hij werd een van de meest vereerde volksheiligen in Rusland.
De adoratie voor Nicolaas in het West Europa begon in de achtste eeuw. De verspreiding verliep onder meer via de missionarissen die hier het evangelie predikten. Zo bouwde Liudger, de missionaris van de Friese landen, de eerste Nicolaaskapel even over grens in Billerbeck in Münsterland.
Een belangrijke gebeurtenis voor de Nicolaasverering was de overbrenging (in feite diefstal)van het gebeente van Nicolaas naar Bari. Het verhaal gaat dat, toen men de sarcofaag opende er in plaats een afschuwelijke lijklucht uitkwam, een fijne parfumgeur de ruimte vulde. Vanaf die tijd verspreidde de verering zich in rap tempo over West Europa. Tussen 110 en 1500 werden aan deze kant van de Alpen 2200 kerken naar Nicolaas vernoemd.
Waar helpt Nicolaas tegen?
Een heilige is niet zo maar heilig. Hij is een bijzonder persoon op aarde en in de hemel een voorspraak voor de mensen bij God. In de Middeleeuwen dacht men ook heel praktisch. Een heilige hielp ergens tegen. Een bijvoorbeeld heel bruikbare heilige was Antonius die mensen hielp bij het terugvinden van verloren voorwerpen. Zo ook Nicolaas.
Hij is de beschermheilige van Rusland, Lotharingen en uiteraard ook van Bari. Ook hielp hij kleine kinderen, meisjes en maagden. Curieus genoeg is hij tevens de beschermer van dieven.
De mensen roepen de heilige Nicolaas onder meer aan bij hongersnoden en de zeelieden bij storm. Mensen roepen hem aan voor een gelukkig huwelijk maar ook om gestolen goederen weer terug te krijgen. Dit laatste verwijst naar een legende waarbij hij dieven overhaalt om gestolen zaken weer terug te brengen naar de rechtmatige eigenaar.
In de kunst beelden de schilders hem meestal af als bisschop, indien naar een verhaal verwezen wordt, bijvoorbeeld met drie goudstukken zijn hand.
Legenden
Drie dochters
Nicolaas’ buurman was een vooraanstaand man die aan lager wal was geraakt. Hij had geen geld meer maar nog wel drie jonge dochters. Hij dacht erover om als souteneur van zijn dochters geld te verdienen. Toen Nicolaas van dit plan hoorde, rilde hij van afgrijzen. Hij ging tot actie over en wierp ’s nachts stiekem en ongezien een in lappen ingepakt klompje goud door het venster van buurmans huis. Toen de buurman ’s ochtends het
goud vond, dankte hij God en kon daarmee de bruiloft van zijn oudste dochter bekostigen. Enige tijd later herhaalde Nicolaas zijn goede daad, zodat ook dochter nummer twee een eerzaam bruidje kon worden. De vader besloot erachter te komen wie die weldoener was en nam zich voor wakker te blijven. Toen opnieuw goud door zijn venster werd gegooid – uiteraard voor de jongste dochter bestemd – rende hij achter de goudgever aan; hij zag dat het Nicolaas – zijn buurjongen – was. Hij dankte Nicolaas en wilde diens voeten kussen, maar daar moest Nicolaas niets van hebben. Als enige dank dwong hij de belofte af dat buurman de rest van zijn leven over Nicolaas’ vrijgevigheid zou zwijgen!
Ambrogio Lorenzetti, Sint Nicolaas 1332, Musée du Louvre Parijs
Bisschopsbenoeming
Toen de bisschop van Myra gestorven was, kwamen vele bisschoppen bij elkaar om een andere in zijn plaats te kiezen. Een bisschop uit hun midden – een man met veel aanzien – sprak de anderen toe en zei hen dat zij moesten vasten en bidden, maar ’s avonds sprak een stem tot hem dat hij bij de metten (de eerste mis omstreeks vier uur) naar de deur van de kerk moest gaan en die bewaken. De eerste persoon die de kerk betrad en ook Nicolaas heette moest de nieuwe bisschop worden. Toen Nicolaas daarop als eerste de kerk inging, vroeg de bisschop hoe hij heette. Toen Nicolaas zijn naam noemde, voerde hij Nicolaas naar het midden van de kerk en benoemde hem tot bisschop in de plaats van zijn oom.
Nicolaas bleef zijn hele leven een vroom man die vastte en het gezelschap van vrouwen zoveel uit de weg ging.
Redding van de zeelieden
Op een dag zeilde een schip de haven uit naar Constantinopel. Aan boord bevond zich een kostbare lading met goederen uit Arabië. Het was een goed uitgerust schip met een op zijn taak berekende bemanning. Op een gegeven moment, vlak voor bestemming Constantinopel, begon het te stormen. Het begon harder en harder te waaien. Het werd een storm, ja zelfs een zeer zware orkaan. De zeelieden reefden het zeil en de kapitein nam zelf het roer over van de roerganger. Daar begonnen al dingen te breken. De mast kraakte vervaarlijk. Hij kraakte nog eens en toen opeens brak hij in tweeën. Doordat de mast vastzat aan touwen slingerde hij vervaarlijk heen en weer. Hij verwoestte alles wat hem in de weg kwam en de zeelieden moesten eigenlijk de touwen kappen om de mast overboord te laten glijden maar omdat de scheepsmast zo zwaaide durfde niemand van de matrozen in de buurt te komen. De mast veroorzaakte een groot gat in de scheepswand. Toen zag de kapitein dat zijn schip verloren was. Hij wist tenslotte maar een oplossing en riep: ‘Heilige Nicolaas, bid voor ons, bid voor ons’. Ook zijn manschappen begonnen te roepen. Plotseling stond er een man op het schip die ze nooit van tevoren gezien hadden. Hij pakte een bijl en begon in te hakken op de touwen. De anderen die dit zagen vatten moed en pakten eveneens bijlen om de touwen door te hakken. Tenslotte was de mast los en sloeg overboord. Het schip was gered. De kapitein wilde de man bedanken die ervoor gezorgd had dat het schip gered werd, maar de matrozen konden hem niet meer vinden.
Toen het schip de haven inkroop op een noodzeil, was het eerste dat de kapitein deed, was naar de kerk gaan om God te danken voor de behouden aankomst. In de kerk werd een dienst gehouden en de man achter het altaar was de man die de bemanning en het schip gered had. Toen begreep de kapitein dat Nicolaas hen geholpen had. Daarop prezen de zeelieden God, die hen gered had. Zo verbreidde het gerucht zich dat Nicolaas hen geholpen had. Zo werd Nicolaas de patroonheilige van de zeelieden. Daarom staan er in havensteden ook veel kerken die aan sint Nicolaas gewijd zijn.
Nicolaas culinair
Er bestaan verschillende recepten die speciaal verbonden zijn met de heilige Nicolaas. Zo is er het recept van gebraden appels.
Gebraden appels
Voor dit recept heeft men een wat zurige appel nodig. Boskop, Jonathan en Cox Orange zijn hier uitermate geschikt voor. De appels moeten gewassen worden. Ook dient men het klokhuis te verwijderen. Vervolgens plaatst men de appels op een ingevette plaat en bestrooit het met suiker. Daarna plaatst men de schaal in de oven en laat het vijfentwintig minuten in een elektrische oven staan op een temperatuur van 220 C. Stand 5 dient men te gebruiken bij een gasoven. Na het braden kan men de appels naar smaak bestrooien met suiker.
Bisschopsbrood
Voor het maken van een bisschopsbrood heeft men vijf eieren nodig en 250 g suiker, 250 g meel, 250 gram hele amandelen, 250 gr sultana’s en 15 g kaneel. Eieren en suiker zo roeren dat het goed schuimt. De andere ingrediënten daarbij mengen. Het geheel in een ingevette vorm stoppen en een uur op 175 C bakken.
Kinderpunch
De ingrediënten voor kinderpunch zijn: een liter appelsap, halve liter zwarte thee, twee eetlepels suiker, een citroen, een sinaasappel, een kaneelstokje en twee kruidnagelen.
Het appelsap en thee dient men in een pan te verwarmen. De citroen en sinaasappel dun afschillen en uitpersen. Dan de schillen, suiker in kruiden in de pan doen en de punch langzaam verhitten. Het mag absoluut niet koken. Ondertussen even proeven en naar smaak wat van bovengenoemde ingedienden bijvoegen. Vervolgens kan men de punch zeven en uiteindelijk serveren in vuurvaste schalen. En zo heeft Sint Nicolaas voor iedereen wat te bieden.